Na het woordenboek over de Vulgaat, de Septuagint en Qumran kom je vanzelf bij de bijbelhertaling van Desiderius Erasmus (circa 1467-12 juli 1536).
Wij kennen Erasmus als Nederlander en huma nist, maar hij zag zichzelf waarschijnlijk vooral als priester en man op zoek naar oprechte, doorleefde, betrokken waarheid. Hij wordt gezien als zoon van een priester en diens huishoudster.
Verbazing
Zijn vader sterft al vroeg en hij wordt naar een school in Deventer gestuurd. Daar heeft hij onderricht van eerste humanisten en leert hij zijn eerste Grieks.
Later in opleiding in Parijs verbaast hij zich over het feit dat mensen de Vulgaat zowat uit hun hoofd kennen, maar geen kennis van de grondtaal, Grieks of Hebreeuws, hebben en zich niet afvragen, hoe het komt dat er staat wat er staat.
Verdieping
Hij gaat zich daar meer en meer in verdiepen en brengt uiteindelijk eerst stukken uit het Oude Testament uit en in 1517 ook het Nieuwe Testament. Zijn vertalingen draagt hij op aan de paus. Overigens wil Erasmus niet alleen een vertaling bieden in zuiverder Latijn, dat duidelijker, meer verstaanbaar en meer aansprekend is dan dat van de Vulgata.
Hij wil ook fouten die in de Vulgata voorkomen, verbeteren. Dat kan zijn, fouten gemaakt tijdens het kopiëren, of foute vertalingen naar het Latijn uit de grondteksten in het Grieks of Hebreeuws.
Sacramentum
Voorbeelden hiervan vinden we in Efeziërs 5:32. De Vulgata zegt, na de seksuele vereniging van man en vrouw in het huwelijk te hebben genoemd: "Dit is een groot sacramentum''.Dat geldt als bewijs dat het huwelijk een sacrament is, maar het Grieks heeft: "Dit geheimenis (mysterion) is groot".
Een ander voorbeeld vinden we in Mattheüs 3:2. Daar zegt Johannes de Doper volgens de Vulgata: "Doet boete" (Poenitentiam agite). Dit was de Bijbelse fundering voor het sacrament van de biecht. Erasmus vertaalt echter: "Heb berouw'; "Kom tot inkeer'; op basis van de grondteksten.
Transparantie
Bij zijn uitgaven brengt Erasmus een nieuwe, verbeterde Griekse uitgave uit en deze wordt vervolgens door hem omgezet in Latijn.
Erasmus doet dit zo transparant mogelijk door steeds te beschrijven waarom hij voor het één of voor het ander kiest. Wat is het taalgebruik op het moment van schrijven, wat is de invloed van dialecten? Hij brengt steeds hernieuwde, verbeterde versies uit, gebaseerd op voortschrijdend inzicht.
Verketterd
Erasmus leeft in dezelfde tijd als Maarten Luther. De twee zijn geen vrienden van elkaar, wat niet wil zeggen dat ze het niet met elkaar eens konden zijn.
Na zijn overlijden wordt hij verketterd en zijn publicaties door de kerk verboden. Toch overleeft zijn werk en wordt het zelfs vervolgens als de brontekst gebruikt voor vele toonaangevende Bijbelvertalingen in diverse talen. Denk hierbij aan de King James vertaling voor het Engels, de vertaling in het Duits en onze eigen Staten vertaling.
Paul Spoormans