Misschien kent u het beroemde schilderij “De Schreeuw”. Daarop staat frontaal iemand met open mond en grote angstige ogen. Het is van de Noorse schilder Edvard Munch (1863-1944). Hij maakte daarvan meerdere versies die ook wel “De wanhoop” heten. Op de voorgrond staat iemand naar ons toegekeerd, achter zijn rug is een spectaculaire lucht te zien. De zonsondergang is afgebeeld met rood, bloeddoorlopen. De wanhopige heeft alle gevoel voor perspectief verloren en staat er in panische angst.
Edvard Munch groeide op in een zeer religieus gezin, protestant. Zijn moeder overleed toen hij nog maar vijf jaar was. Op latere leeftijd verwierp hij het vrome Lutherse geloof van zijn vader. Hij vond dat geloof niet te verenigen was met de moderne maatschappij. Edvard Munch drukte zijn gevoelens niet alleen uit in schilderijen, maar ook in een dagboek. God was verdwenen uit de cultuur van zijn tijd. De spirituele leegte die overbleef legde hij vast in een tekening van ”Het Lege kruis” (1899-1901). Op deze manier nam hij afscheid van het beeld van God dat hij van huis uit had meegekregen.
Edvard Munch werd echter geen ongelovige en wees religie niet af. Hij gebruikte in zijn schilderijen de natuur en christelijke symbolen om iets hogers uit te drukken. “Natuur is niet iets dat kan worden gezien met het oog alleen – het ligt ook binnen in de ziel, in beelden gezien met het innerlijk oog”, zo luiden zijn eigen woorden. Hij schilderde een natuur die zijn ziel en gevoelens weergaf. Het zijn psychologische landschappen, zoals “De Schreeuw”.
In zijn “Sterrennacht”, een stil winterlandschap, is er ook geen god afgebeeld maar kun je die wel zien. De sterren en het licht weerkaatsen op de sneeuw en scheppen zo een overstijgend gevoel. Achter de natuurlijke werkelijkheid laat hij een onzichtbare werkelijkheid zien. Met zijn eigen woorden: “Alles is beweging en licht: God is in ons en wij zijn in God, God is alles. Alles is in ons. In ons zijn hele werelden”.
Willy van Olffen